Jam Koka. Jam Pila. Jam të dyja—ose asnjëra? Kush vendos?
Fillimet e jetës i kam kaluar pezull në ajër, as kokë as pilë, mu sikur monedha që rrokulliset në ajër, e hedhur nga një figurë paragjykuese. Ato vite u shënuan edhe nga “shshtat” e nënës ime, se mos më rrëshqiste goja e flisja në gjuhën “tjetër” dhe kështu provokoja zemërimin e të panjohurve. Kështu, deri pak kohë më parë, përpjekjet e mia shpenzoheshin duke iu shmangur gjuhëve të mia dhe rrokullisjes së tmerrshme të monedhës. Ishte e lehtë ta perceptoja, edhe si fëmijë, se emri që mbaja ngjallte pyetje, se ngathtësia ime gjuhësore e herëpashershme shkaktonte huti, dhe se gjithmonë e gjeja veten buzë greminës së hetimit. Prezantimet me të tjerë njolloseshin nga frikë e pasiguria, duke mos e ditur kurrë me cilin theks duheshte ta shqiptoja emrin tim, duke mos qenë kurrë e sigurt për figurën që rrokulliste monedhën. A do ta vinin re? Si do të reagonin? Sidoqoftë, kokë-a-pilat ishin të pashmangshëm. Belaja të gjen herët a vonë, e vërteta gjithmonë gjen mënyrë për të dalë në sipërfaqe. Nuk mund t’i ikësh asaj që je!
Fëmijëria është e vështirë! Duhet të vendosësh nëse të pëlqejnë insektet, të provosh sa herë mund t’ia dalësh paq vetëm me qortim para se të të dënojnë me mosdalje nga shtëpia, dhe ta sfidosh veten për të mos e shkëputur kontaktin sy-më-sy me simpatinë. Fëmijëria është edhe më e vështirë kur përpjekjet për t’ju gjetur vend ndjenjave të mëdha në një trup të vogël pësojnë mutacion nga pasiguria dhe frika për identitetin tënd, mu sikur Spidermeni, por ama me më shumë ankth. Pavarësisht shmangies nga ana ime, nuk kishte shpëtim nga rrokullisja e monedhës. Nuk kishte shpëtim nga “shukatja” që, mu sikur nëna e brengosur që përpiqet të të mbajë të sigurt, shërbente për ta heshtur zërin tim, për ta minimizuar atë kush isha dhe për ta zhdukur kërcënimin që një i panjohur e perceptonte se i vinte nga unë. Unë, si kosovare, isha fjala Sh! Mikja ime e kishte dëgjuar mbas gjase nga prindërit e vet dhe urrejtja që përshkon gjenerata kishte gjetur objektivin e saj të ri. E lindur nga një nënë boshnjake nga Serbia, më quanin me fjalën Sh- bashkëmoshatarët që nuk e dinin se unë, ashtu si ata, nuk e kisha përjetuar luftën dhe nuk kisha gisht në të. Unë nuk isha asnjë nga fjalët e heshtura, por disi, isha të dyja. Fëmija i Shrodingerit, mendoja me shaka, vite më vonë. Por para se të isha në gjendje të bëja shaka për këtë gjë, unë s’isha asgjë tjetër veçse një monedhë e rrokullisur, në hedhje e sipër, me vetëdijen se varësisht nga ana në të cilën do të bija, do të quhesha mik apo armik. Asgjë tjetër nuk do të kishte rëndësi në atë moment. Kokë a pil?! Qengj për në thertore. Po që tingëllon paksa dramatike, por si vogëlushe që isha nuk e dija kurrë si t’i qasesha kësaj situate. Ndjehesha në pozitë mbrojtëse, nuk ishte ashtu. Ndjeja zemërim sepse, si guxon? Ndjeja pikëllim – kush jam unë? Kush duhet të jem? Fundja, a nuk më takon mua të vendos për këtë?
Unë isha ose së tepërmi pakicë ose pamjaftueshëm bindëse si pakicë. Çdo njohje të re e kaloja me ankth – unë flokëkaçurrelja, topolakja, bëja çmos për të treguar brendësinë e qetë dhe të butë të çdo gjëje mbi të cilën binte monedha, në përpjekje që t’i bind se nuk është dhe aq serioze – unë jam në anën e tyre. Po qëlloi kokë, nëna ime është myslimane nga Sanxhaku, nuk është serbe. Unë flas boshnjakisht, jo serbisht. E po ra pilë, jam nga Kosova, por nuk jam shqiptare. E flas shqipen, thjesht sepse e kam mësuar në kopsht. Andej e këtej identiteti im vihej në pikëpyetje, shqyrtohej nën llupë, madje edhe fyhej. Herët e mësova fjalorin e urrejtjes e u bëra viktimë e “shukatjes” shumë kohë para se të dija cilën kombësi të zgjidhja në formular aplikimi.
Siç doli të jetë, rrokullisja e monedhës nuk është vërtet e gjasshme pesëdhjetë-pesëdhjetë. Shkencëtarët e quajnë “gjasshmëri të anës të sipërme”, që do të thotë se ka më shumë të ngjarë që monedha të bie në anën që sheh sipër, kështu që gjasat janë që të bjerë ajo anë. Kjo është për keqardhje! Do të thotë se nuk paskam pasur kurrë gjasa. Do të thotë që rrokullisja e monedhës nuk paska çuar fare peshë. Pavarësisht shpresës, unë nuk mund të jem kurrë më shumë se një personifikimi dydimensional i historive të tyre të urrejtjes dhe tregimeve të frikshme me gogolë që ua kanë treguar prindërit. Vendimi i takon gjithmonë të huajit po aq sa ana të cilën zgjedhin ta shohin. Një rrokullisje monedhe nuk mund të çonte shumë peshë kur ata kishin vendosur tashmë se kush isha dhe çfarë përfaqësoja. Ata nuk e morën kurrë mundimin të më njohin, por ama unë isha armiku. E armiku nuk mund të bëhet kurrë mik.
Sido që të jetë, kjo flet shumë për ne. Kombe të ndryshme – dy anët e së njëjtës medalje. Të dyja viktima të propagandës dhe urrejtjes së përhapur nga politikanët, prindërit, mësuesit, gazetarët. Individë të zhveshur nga personaliteti, buzëqeshja e rrëfimet që i bëjnë ata unikë, të katandisur veçse në një sharje lënduese, të kategorizuar në gjuhë a kombësi, gjëra që t’i falë Zoti për të cilat s’pyetesh fare.
Me kalimin e kohës, megjithatë kuptova gjithçka. Vendosa që më pëlqenin insektet dhe se meritonin më shumë respekt. Mund të më qortonin shumë herë përpara se të më dënonin me mosdalje nga shtëpia, privilegje këto të të qenit fëmija i parë dhe më i llastuar. Ia dola më në fund që të të mbaja kontaktin kur me shkonin sytë te simpatia ime, pas largimit si frikacake nga ai në fillim, por që si çdo gjë tjetër edhe kjo u zgjidh pas një bisede të sinqertë me vetveten dhe një frymëmarrje të thellë e të guximshme. Dhe, po, ia dola përfundimisht ta eksploroja dhe ta zbuloja identitetin tim.
Vite më vonë, bëra miq që nuk mbanin monedha në duar, mësova se ata as që ishin të interesuar ta hidhnin monedhën, se gjuha nuk ka rëndësi kur fjalët “kafe” dhe “komshi” i kemi të njëjta, dhe se kombësia është vetëm se ekip për të cilin bën tifo në ndeshje futbolli. E kuptova me kalimin e kohës se krejt çfarë duhet ngandonjëherë është një çik mirësi e ndonjë fjalë e ëmbël për ta shkrirë pasigurinë dhe egërsinë me të cilën jemi mësuar. Murmuritjet e mikut tim të dashur shqiptar: “Pse e ndiejnë njerëzit nevojën të të fusin në një kuti?! Kombësia jote nuk ka rëndësi!” jehojnë çdo ditë në kokën time. Nuk e kisha menduar kurrë më parë në këtë mënyrë. Njerëzit janë mësuar të kategorizojnë, me demarkacion të rreptë midis “ti” dhe “unë”, thua se jemi më të sigurt kësisoj. Ndasisë askush nuk ia ka parë kurrë hajrin, pos tëhuajtësimit nga njerëzia që gjithsecili kemi.
Kohë më vonë u miqësova me një aktivist serb, vigan prej shtati, i frikshëm po aq sa edhe frymëzues. Pas një trajnimi ku pata rastin të flisja hollësisht për krizën time të identitetit, ai eci drejt meje, pa thënë asnjë fjalë, zgjati dorën dhe më lëshoi në pëllëmbë një grusht kapëse letre që kishin qëlluar atypari. “Ti je Amina,” më tha. Kaq! Jo më me mbështetje në probabilitete të mangëta dhe mëshirën e të huajve. Unë jam ajo që vendos!
Për fatin tim të mirë del që njerëzit janë po aq të zotë për t’i ndrequr gjërat sa edhe për t’i prishur, madje rastis shpesh t’i korrigjojnë edhe gabimet e të tjerëve. Akoma ka shpresë! Akoma ka mirësi! E, ndonjëherë, i gjejmë aty ku s’na pret mendja ose, si n; rastin tim, te njerëz nga të cilët s’do e kishim pritur kurrë. Fundja, parë në një këndvështrim më të gjerë, teksa ngulfatemi nga shqetësimet tona për të kaluarën dhe të ardhmen, harrojmë se bota është e bukur dhe se pavarësisht mangësive që ka njerëzimi po ia dalim mbanë shumë mirë. Thjesht duhet të marrim frymë thellë, t’i flakim tutje monedhat dhe ta shohim njëri-tjetrin. Një fëmijë i zgjuar ma ka mësuar këtë.
Oh, dhe tani më në fund mund ta prezantoj veten siç duhet. Përshëndetje, unë jam Amina dhe pa kuti për mua, ju lutem!
Autore: Amina Kaja
Gusht 2024
Pikëpamjet e shprehura në këtë ese janë vetëm ato të autorit.
The views expressed in this essay are solely those of the author.